2 maja obchodzimy Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej

Wybór daty święta miał dwie przyczyny. Jedna, historyczna, jest związana z tym, że właśnie 2 maja 1945 r. flaga polska została zawieszona w Berlinie na Reichstagu oraz na Kolumnie Zwycięstwa. Druga dotyczy tego, że władze PRL zlikwidowały święto 3 maja: po 1 maja flagi miały być natychmiast zdjęte, by nie doczekały do 3 maja.

„Święto ustanowiono na wzór innych krajów, przede wszystkim Stanów Zjednoczonych, gdzie zostało po raz pierwszy ustanowione na pamiątkę uchwalenia pierwszej flagi amerykańskiej z 1777 r.” – wyjaśniał PAP w 2018 r. Andrzej Bebłowski z Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego.

Polskie barwy narodowe sięgają czasów rządów dynastii Piastów. Wybór barw flagi jest bowiem odwzorowaniem kolorów chorągwi polskiej – białego orła na czerwonym tle. Polskie barwy narodowe po raz pierwszy zostały natomiast uregulowane w uchwale Sejmu Królestwa Polskiego z 7 lutego 1831 r.

Chociaż polska flaga jest złożona z dwóch poziomych pasów – białego i czerwonego – to sprecyzowanie odcieni tych barw nie jest już takie łatwe. Z „Ustawy z 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych” dowiadujemy się, że kolory są przedstawione w postaci współrzędnych trójchromatycznych barw. Oznacza to, że biały nie jest czystym śnieżnobiałym, a kolor czerwony to z kolei karmazyn, czyli ciemna czerwień. Jednak warto zauważyć, że na przestrzeni lat barwa czerwieni się nieco zmieniała. Pierwszy opis flagi z 1921 r. wprowadzał co prawda karmazyn (choć o odcieniu nieco jaśniejszym od współczesnego), ale już od 1927 r. przez ponad pięćdziesiąt lat obowiązywał cynober, czyli czerwony wpadający w kolor pomarańczowy.

Nie bez znaczenia jest również kolejność barw narodowych. Znak w godle, czyli orzeł, jest ważniejszą jego częścią niż tło. To dlatego kolor biały jest na górze, a czerwony na dole. Jest to widoczne w mowie, ponieważ mówi się, że flaga jest biało-czerwona. Jeśli natomiast barwy zawieszone są w układzie pionowym, to biały umieszcza się po lewej stronie płaszczyzny oglądanej z przodu. W rozetkach (kotylionach) kolor biały powinien być wewnątrz, czerwony na zewnątrz.

Barwy narodowe mają także swoje symboliczne znaczenie. Jak zaznaczył Andrzej Bebłowski w rozmowie z PAP, „kolor biały symbolizuje łagodność, przyjaźń, dobrobyt, a kolor czerwony – krew, czyli walkę o suwerenność, walkę o niepodległość”. Podczas II wojny światowej kolory biało-czerwone były również symbolem niezłomności narodu i woli zwycięstwa, budziły nadzieję na wolność. Długości boków we fladze powinny przedstawiać proporcje 5:8. Stosunek ten wynika z „Ustawy z 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej” i nadal obowiązuje. „Przykładowo gdy flaga ma 1 metr wysokości, to musi mieć 1,6 m szerokości. Jeśli tak nie jest, to biały i czerwony stanowią barwy narodowe, ale nie flagę. Co więcej, zgodnie z ustawą, dla miana flagi, prostokąt musi być umieszczony na maszcie” – czytamy w materiałach umieszczonych na stronie internetowej Programu „Niepodległa”.

Istnieją dwa rodzaje polskiej flagi państwowej. Pierwszym jest biało-czerwony prostokąt. Drugim natomiast flaga z godłem RP na białym pasie. Zgodnie z obowiązującą ustawą flagi z godłem mogą używać wyłącznie oficjalne przedstawicielstwa kraju za granicą, cywilne lotniska i samoloty, kapitanaty portów, a także polskie statki morskie jako banderę.

Barwy narodowe RP różnią się od flagi państwowej RP tym, że nie mają określonych proporcji. Mogą być zatem dowolnej długości i szerokości. Trzeba jednak pamiętać, że szerokość obu pasów musi być równa. Zgodnie z konstytucją barwy narodowe podlegają ochronie prawnej.

Fladze państwowej należy się szacunek. Eksponowana publicznie musi być czysta oraz mieć czytelne barwy – nie może być pomięta lub postrzępiona. Flaga nigdy nie może też dotknąć podłogi, ziemi, bruku lub wody. Flagą również nie oddaje się honorów żadnej osobie, nie pochyla się jej przed żadną inną flagą lub znakiem. Ponadto na fladze państwowej RP nie wolno umieszczać żadnych napisów oraz żadnego rodzaju rysunków. Kodeks karny zawiera przepisy dotyczące ochrony symboli narodowych. Za publiczne znieważenie, uszkodzenie lub usunięcie flagi czy godła grozi grzywna, kara ograniczenia lub pozbawienia wolności.

Na terenie Polski flaga państwowa RP ma zawsze pierwszeństwo przed wszystkimi innymi flagami. Jeśli eksponuje się na masztach więcej flag, wówczas flagę państwową RP podnosi się (wciąga na maszt) pierwszą i opuszcza ostatnią. W przypadku więcej niż jednej flagi w rzędzie, półkolu lub kole, kolejność uzależniona jest od ich miejsca w następującej hierarchii: flaga państwowa RP, flaga innego państwa, flaga województwa, flaga powiatu, flaga gminy (miasta, gminy miejsko-wiejskiej, gminy wiejskiej), flaga europejska, flaga organizacji międzynarodowej (np. ONZ, NATO), flaga służbowa (np. Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Poczty Polskiej, straży miejskiej), flaga instytucji, firmy, organizacji, uczelni, szkoły, klubu sportowego itp., flaga grupy narodowościowej, flaga okolicznościowa.

Wraz z Dniem Flagi 2 maja w Polsce jest obchodzony Dzień Polonii i Polaków poza granicami kraju, ustanowiony przez Sejm 20 marca 2002 r.

Historyk: W epoce PRL-u 2 maja był dniem zdejmowania flagi

W epoce PRL-u 2 maja był dniem zdejmowania flagi. Pamiętamy takie sceny z serialu "Dom" i naciski, że 1 maja flaga biało-czerwona musi być, ale po tym dniu powinna zniknąć, aby nie kojarzyła się ze Świętem Narodowym Trzeciego Maja – powiedział historyk dr Tomasz Pietras.

"W epoce PRL-u 2 maja był nieoficjalnym +dniem zdejmowania flagi+. Pamiętamy takie sceny z kultowego serialu "Dom", a osoby nieco starsze także z własnego doświadczenia. Były naciski, że 1 maja flaga biało-czerwona musi być wywieszona, najlepiej byłoby gdyby obok niej pojawiła się też flaga czerwona (nawiązująca do międzynarodowych ruchów lewicowych i flagi ówczesnego Związku Radzieckiego – przyp. red.), ale po tym dniu powinna zniknąć, aby nie kojarzyła się przypadkiem ze Świętem Narodowym Trzeciego Maja, łączonym wtedy z sanacją – czasami odrzucanymi w okresie PRL" – powiedział PAP dr Tomasz Pietras z Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego.

Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej to święto ustanowione nowelą ustawy z 2004 r. o godle, barwach i hymnie RP. Jest obchodzone między 1 maja – Świętem Pracy i 3 maja – świętem Konstytucji 3 maja i chociaż nie jest dniem wolnym od pracy, od lat stanowi dla Polaków okazję do wzięcia urlopu, który sprawia, że można świętować przez co najmniej trzy dni bez przerwy – w tym roku dzięki temu, że 1 maja przypada w poniedziałek, następuje dodatkowa kumulacja i razem z weekendem można mieć co najmniej pięć dni wolnych.

Zdaniem dr Pietrasa święto flagi jest ważną i potrzebną inicjatywą nie tylko dlatego, że dzięki niemu mamy dłuższy weekend i możemy zaplanować wyjazdy czy spotkania z rodziną.

"Warto czcić i eksponować symbolikę narodową, wiedzieć o niej więcej – o jej dziejach i przemianach historycznych, jakim chociażby podlegał Orzeł Biały. Z projektu badawczego prowadzonego na Uniwersytecie Łódzkim i dotyczącego historii herbu państwa polskiego, w którym uczestniczyłem, wiem, że eksponowanie polskich symboli patriotycznych na początku maja ma bardzo długą i bogatą tradycję, sięgającą przełomu XVIII i XIX w., a szczególnie nasiloną w stulecie uchwalenia Konstytucji 3 maja, czyli w 1891 r." – wyjaśnił historyk.

Historycznie polskie barwy narodowe wywodzą się z barw herbu Królestwa Polskiego i herbu Wielkiego Księstwa Litewskiego. W symbolice polskiej flagi biel pochodzi od bieli orła, będącego godłem Polski i bieli Pogoni – rycerza galopującego na koniu, będącego godłem Litwy. Oba te godła znajdują się na czerwonych tłach tarcz herbowych. Dlatego też na fladze biel znalazła się u góry, ponieważ w polskiej heraldyce ważniejszy jest kolor godła niż tła.

"W okolicach rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, m.in. w okresie zaborów czy I wojny światowej, eksponowano orły w przeróżnych, nieurzędowych jeszcze, stylizacjach jako symbol Polski nawiązujący do czasów jej świetności – były to więc orły piastowskie, jagiellońskie, barokowe, łączone razem z herbem Pogoni czy z innymi szlacheckimi godłami" – podkreślił dr Pietras.

Zachowanym do dzisiejszych czasów świadectwem zainteresowania chwalebną przeszłością były m.in. serie pocztówek patriotycznych wydawane np. w autonomicznej Galicji na początku XX w. Jak wspomina historyk, czymś bardzo popularnym, a w dzisiejszych czasach całkowicie zapomnianym, były tzw. nalepki. Był to półprzezroczysty papier z nadrukiem np. Orła Białego, który umieszczano na szybach okiennych z okazji kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji 3 maja.

"W Łodzi, ale także w innych miastach na ziemiach polskich, bardzo ważna była manifestacja patriotyczna w 1916 r. z okazji 125. rocznicy Konstytucji – po raz pierwszy okupant niemiecki pozwolił na taką demonstrację i na wyeksponowanie flag z orłami. Co ciekawe, właśnie z tego okresu, z 1917 r., zachował się najstarszy sztandar szkoły łódzkiej z orłem, przechowywany do dziś w Wydziale Zbiorów Specjalnych Biblioteki Wojewódzkiej. Sztandar Szkoły Handlowej Kupiectwa Łódzkiego został wykonany specjalnie na przemarsz ul. Piotrkowską" – dodał dr Pietras.

Jak zaznaczył historyk, dzień poświęcony symbolom narodowym może dobrą okazją do wspominania ważnych wydarzeń historycznych, którym towarzyszył Orzeł Biały jako polskie godło – od bitwy pod Grunwaldem, poprzez zwycięstwo Sobieskiego pod Wiedniem, uchwalenie Konstytucji 3 maja czy tragiczne powstania narodowe w XIX i XX w.

"Nawet jeśli dzień flagi jest świętem nowym, to rocznica Konstytucji 3 maja sprawiała przez długie lata, że początek maja był czasem, gdy pamięć historyczna społeczeństwa skupiała się wokół symboli narodowych, kojarzonych z patriotyzmem. Mniej formalnie natomiast można powiedzieć, że wiosna bardziej sprzyja radosnemu świętowaniu niż np. listopad, gdy obchodzimy Narodowe Święto Niepodległości" – podkreślił dr Pietras.